Witte vlekken, tussen de regels

Bij alle verhitte discussies over hoe Nederland als Europees voorzitter de vluchtelingencrisis het hoofd dient te bieden valt één ding op. Niet hoe men zich uitput in gemeenplaatsen als "op vang in de regio" (Libanon heeft met zijn vier miljoen inwoners als een miljoen Syriërs opgevangen, terwijl het al heel lang een grote groep Palestijnse vluchtelingen herbergt, net als Jordanië), of zich buigt over de vraag of iPhone-bezitters wel vluchtelingen kunnen zijn en hoeveel van de Keulse zedendelinquenten vluchtelingstatus hebben. Of over dat Assad verantwoordelijk is voor meer ontheemden dan Daesh. En in hoeverre Turkije niet zelf op de rand van een burgeroorlog staat, maar dan met de onderdrukte Koerdische minderheid.
Meer lezen »

Keynesiaanse werkverschaffing, of waarom we een nieuwe Cornelis Lely nodig hebben.

Vandaag haalde PvdA-kopstuk Rick van der Ploeg het nieuws door vast te stellen dat Nederland aan budgettaire anorexia leidt en dat de tijd rijp is voor werkgelegenheidsprojecten zoals we die in de dertiger jaren van de vorige eeuw hadden. Nu is de economische onderbouwing van de collectieve bezuinigingsdrift waar de Westerse geïndustrialiseerde landen zich in gestort hebben op zijn zachtst gezegd op losse schroeven komen te staan. Dus daar slaat Van der Ploeg wellicht de spijker op de kop.

Waar Van der Ploeg echter naïef in is, is het idee dat mensen een schep in de handen duwen veel op gaat leveren. Dat werkte in de crisisjaren '30 van de twintigste eeuw om een aantal redenen nog wel. Veel arbeid was toen nog niet gemechaniseerd of dusdanig recent gemechaniseerd dat het niet op heel grote weerstand stuitte om dingen weer op de oude manier te doen. En verder waren er ook nog wat stevige projecten te gaan die zich hiervoor leenden, de inpoldering van grote stukken van het IJsselmeer bijvoorbeeld. Intussen zijn we tachtig jaar verder en hebben links en rechts in een soort perverse eendracht door falende industriepolitiek en verkalkte arbeidsmarktverhoudingen de industriële basis naar de nu opkomende landen helpen verhuizen. Wat overbleef was kennis-, kapitaal- en energie-intensief. Dat is niet iets wat je even omkeert door tienduizenden mensen een schop of een soortgelijk handgereedschap in handen te drukken. Ze tomaten te laten plukken of asperges laten steken is dan haast nog zinniger, al valt daar ook het nodige op af te dingen.

Anderzijds is de opmerking van Van der Ploeg wellicht briljant. Want de huidige kennis-, kapitaal- en energie-intensieve bedrijfstakken in Nederland lopen ook tegen een muur op. Kennis vinden we gezien het ontbreken van zelfs een adequaat primair onderwijs in Nederland niet meer interessant, al het holle geblaat over kenniseconomie ten spijt. Kapitaal hebben we sinds de bankencrisis niet meer voorhanden. Energie lijkt vooralsnog alleen maar duurder te worden. Maar een soort opmaat voor een terugkeer naar een pre-industrieel Nederland lijkt Van der Ploeg niet voor ogen gehad te hebben.

Maar in het verlengde hiervan zou het helemaal geen verkeerd idee zijn om in ieder geval één megaproject op tafel te leggen waarmee de Nederbelgische waterbouwsector een decennium of zo zoet mee zou kunnen zijn: ons grootste probleem met de omslag naar duurzaam opgewekte energie is de wispeltuur van het aanbod. Onze zuiderburen hebben dat al eerder onder ogen gezien (want geen Slochters gasveld waarvan naar believen de kraan open- en dichtgedraaid kan worden en overwegen serieus een energie-eiland. Waar kenden we dat idee ook alweer van? Oh ja, van onze eigen Lievense!

Mijn suggestie zou zijn om eens een maatje groter te denken: een energie-eiland zo groot als het hele IJsselmeer iets benoorden de Doggersbank. Want daar komen ongekend grote windturbineparken samen en zit je net op een mooie afstand van het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen, Denemarken, Duitsland en Nederland. Met de hedendaagse HVDC-technieken is het haalbaar om de elektriciteitsnetwerken van zo ongeveer alle leden van de Noordzeeconferentie aldaar aan elkaar te knopen. Met misschien nog als optie een lijn naar IJsland. En ja, daar gaan miljarden in zitten, maar dan kunnen we een deel van de aanstormende ellende anders een stuk beter mee pareren dan met een "gasrotonde" die ons alleen maar afhankelijk van autocraten zoals Poetin gaat maken.

Opknapbeurt voor het Huis van Thorbecke

Het Nederlandse staatsbestel wordt wel het Huis van Thorbecke (de negentiende eeuwse liberaal die ons de constitutionele monarchie schonk, voor de generatie Y'ers onder u) genoemd. En het is een bewijs van Thorbeckes vooruitziende blik dat het grotendeels ongewijzigd is gebleven tot de dag van vandaag. Dat neemt niet weg dat de verf zo hier en daar flink af begint te bladderen. Waarbij ik denk dat Thorbecke de complexiteit van de huidige samenleving en daarmee ook de politieke besluitvorming onmogelijk had kunnen voorzien. Gevolg is echter wel dat we een bepaald amechtig parlement hebben wat nauwelijks opgewassen is tegen de Vierde Macht: de ambtenarij.

Daarom een paar bescheiden voorstellen om het parlement een stuk beter te kunnen doen functioneren:

1. Afschaffen benoemde burgemeester en commissarissen van de koning(in)
2. Aantal stafmedewerkers parlementariërs gelijktrekken aan aantal beleidsmedewerkers departementen
3. Beleidsmedewerkers en ambtelijke top politiek benoemen
4. Ministeriële verantwoordelijkheid inperken

Afschaffen benoemde burgemeesters en commissarissen van de koning(in)

Het grote probleem van de benoemde burgemeester (en de commissarissen) is niet eens zozeer het democratisch deficiet van deze functies. Er valt veel te zeggen voor enige onafhankelijkheid van de lokale politiek in die rollen. Een rechtstreeks gekozen burgemeester zou ook niet mijn voorkeur hebben. Het grote probleem van het huidige voordrachtscircus is echter dat de enige manier om op een dergelijke post te belanden een carrière in de landelijke politiek is. Met als gevolg kamerleden die veel meer bestuurlijke dan controlerende of wetgevende ambitie hebben. Het is geen toeval dat een partij als de SGP, waarvan kamerlidmaatschap bepaald geen perspectief op een burgemeesterspost van een middelgrote tot grote stad oplevert, consistent goed functionerende kamerleden heeft die alom gerespecteerd worden. Ondanks hun wat Middeleeuws ideologische perspectief. Opheffen van het benoemingscircuit levert een carrière pad op voor bestuurders buiten het parlement op. En dat is goed voor de parlementaire democratie.

Aantal stafmedewerkers parlementariërs gelijktrekken aan aantal beleidsmedewerkers departementen

Op een beetje departement lopen al net zoveel beleidsmedewerkers rond als er zetels in de Tweede Kamer zijn. Wat opmerkelijk is, want formeel zijn de Staten Generaal de wetgevende macht, terwijl wetgeving veelal een resultante van beleidsvorming is. In de praktijk vindt er zelden of nooit initiatiefwetgeving plaats en heeft de Staten Generaal domweg de kennis niet van de betrokken beleidsterreinen om enig weerwerk te kunnen bieden aan de uitvoerende macht. Het ontbreekt veelal zelfs aan het vermogen om de geleverde informatie kritisch te beoordelen. Het evenwicht is zoek en dient hersteld te worden.

Beleidsmedewerkers en ambtelijke top politiek benoemen

Wie ooit de felrealistische BBC serie Yes Minister heeft gezien weet dat een bewindspersoon vaak weinig in te brengen heeft tegen zijn of haar ambtenaren. Ambtenaren zijn over het algemeen hondsloyaal aan ons bestel, maar die loyaliteit verandert niets aan het feit dat bewindspersonen komen en gaan, parlementaire meerderheden opgaan en verzinken, maar met name de ambtelijke top wel blijft zitten. Of hooguit van departement verandert. Wat betekent dat allerlei beleidsopvattingen hooguit in lades verdwijnen als de politieke wind tegenzit, maar uiteindelijk toch weer boven komen drijven. Waardoor de politieke kleur van een kabinet eigenlijk weinig verandert aan OV-chipkaartprojecten, rampzalige onderwijshervormingen, EPDs of de continue pogingen van de ambtelijke top van V+J om van Nederland een politiestaat te maken.

De oplossing is niet ongebruikelijk in andere landen: de ambtelijke top, die veelal toch al een uitgesproken politieke kleur heeft en soms zelfs bijbeunt als lid van de Eerste Kamer, moet een politieke benoeming zijn. Voor de beleidsambtenaren ligt het iets genuanceerder: die rouleren op dit ogenblik toch al teveel om werkelijk inhoudelijke kennis op te doen en als zodanig is het niet schadelijk om hen politiek te benoemen. En uiteindelijk zou het primaat van de beleidsvorming bij de politiek moeten liggen en niet bij de technocratie.

Ministeriële verantwoordelijkheid inperken

Die laatste klinkt wat contra-intuïtief, maar bij de grote dossiers zien we telkens weer bewindslieden halsstarrig vasthouden aan fouten van hun voorgangers. En dan uiteindelijk gedwongen worden om af te treden vanwege die fouten. De huidige fictie waarbij een bewindspersoon politiek verantwoordelijk is voor fouten van een voorganger, ongeacht wat diens politieke kleur was, is een prikkel om ten hele te dwalen in plaats van ten halve te keren. Door de verantwoordelijkheid in te perken tot hooguit de directe voorganger, mits die van dezelfde partij was, ontstaat er ruimte om periodiek schoon schip te maken. En om hoofdpijndossiers niet door te laten etteren totdat er geen weg terug meer is en miljarden verspild zijn of anderszins grote schade is aangericht.

Verkiezingsruis

Het is verkiezingstijd en dat in een tijd waarin geroepen wordt dat het vrije-markt-denken zich definitief gediskwalificeerd heeft. Omdat de financiële markten hebben aangetoond dat Adam Smith gelijk had toen hij schreef dat financiële markten gereguleerd moesten worden:

The obligation of building party walls, in order to prevent the communication of fire, is a violation of natural liberty, exactly of the same kind with the regulations of the banking trade which are here proposed.

Niet dat de neo-liberalen Smith echt hadden gelezen, die waren doorgaans te druk met het aanbidden van de sociopaat Ayn Rand, zoiets als hoe het christendom meer over de apostel Paulus dan over Jezus van Nazareth lijkt te gaan.

Hoe dan ook, in deze tijdgeest mogen woorden als "solidariteit" weer. En wordt het najagen van groei ter discussie gesteld. Zie bijvoorbeeld dit blog. De vraag die dan legitiem wordt: hoe maak je een nullijn of zelfs krimp sociaal hanteerbaar zonder dat ellende als onderstaand zich gaat voordoen:

Onze democratische rechtstaat (of wat er van over is) en nog sterker de verzorgingsstaat (met omslagstelsels zoals de AOW die eigenlijk pyramidespelen zijn) is bijzonder kwetsbaar voor langdurige stagnatie of krimp. Stagnatie en krimp die overigens realistischer zijn dan alle politieke praatjes over groei, de olieprijzen lijken een blijvende rem op groei te worden en anders de vergrijzing wel.

Iets waar deze verkiezingen nauwelijks een woord over gerept lijkt te gaan worden. Zelfs GroenLinks, een partij die electoraal gezien een optater lijkt te gaan krijgen, praat nog steeds over groei. Terwijl stagnatie en het daarmee gepaard gaande risico van stampende laarzen van knokploegen die degenen die 'anders' zijn te lijf gaan ons voorland dreigt te worden. Solidariteit realiseer je het makkelijkste in een groeiscenario, hoe moet dat de komende vijf jaar? Ik weet de antwoorden niet en het enige sprankje hoopgevende wat ik kan ontdekken is dat Europa te weinig jonge mannen heeft om als kanonnenvlees op het slagveld te laten dienen.

Wachten op Godot

Een station waar ik veelvoudig aanvang dan wel eindig mij te onderwerpen aan de oneindige klanthaat van NS-Reizigers is station Rotterdam Alexander (Rta voor intimi). Sinds enkele dagen hangen daar posters als op de beelding (foto (c) 2011 Ilja Kamps, CC-BY-SA 3.0) aan de linkerkant.

En voor wie de lettertjes te klein zijn, die honderd Euro boete riskeer je op grond van het volgende:

De politie, de RET, Stadstoezicht en de NS treden streng op als iemand zich zonder redelijk doel ophoudt binnen de lijnen van het station Rotterdam Alexander, op grond van het artikel 2.4.6 van de A.P.V.

Artikel 2.4.6 Hinderlijk gedrag bij of in gebouwen en in voor publiek toegankelijke ruimten

1. Het is verboden hinder of overlast te veroorzaken, dan wel zich zonder redelijk doel op te houden:
   
   
   
   1. in een portiek, bordes, poort, nis of op een trap;
      
   2. in, op of tegen een raamkozijn, gevel of drempel van een gebouw;
      
   3. in of op een voor het publiek toegankelijk portaal, telefooncel, wachtlokaal voor een openbaar vervoermiddel, parkeergarage, rijwielstalling, winkelcentrum, abri of een andere soortgelijke, voor het publiek toegankelijke ruimte.
   
   
2. Het is aan anderen dan bewoners of gebruikers van flatgebouwen, appartementsgebouwen en soortgelijke meergezinshuizen en van gebouwen die voor publiek toegankelijk zijn, verboden zich zonder redelijk doel te bevinden in een voor gemeenschappelijk gebruik bestemde ruimte van een zodanig gebouw.
   
3. Dit artikel is niet van toepassing voor zover in het onderwerp daarvan wordt voorzien door artikel 424 van het Wetboek van Strafrecht.

In de sociaal-democratische heilstaat die Rotterdam Alexander heet wordt overlast vooral veroorzaakt door roomblanke nazaten van Henk en Ingrid. En die zitten als ze de scootergerechtigde leeftijd bereikt hebben op school bij een ROC tegenover Rotterdam Alexander. Of liever: twee ROC's tegenover Rotterdam Alexander. En inderdaad, rond lunchtijd wemelt het van de PVV-Jugend danwel hun allochtone tegenhangers rondom station Rotterdam Alexander.

En dan borrelen er allerlei vragen bij mij op, zoals:

• Is het wachten op de heer Godot een "redelijk doel"?
  
• Is al eens tot de botte hersens van de boven-ons-gestelden doorgedrongen dat een avondje in de kroeg zitten al niet leuk meer is als je een meer dan modaal inkomen hebt, laat staan als je vakkenvuller bij de Albert Heijn bent?
  
• Viel er niet iets te regelen met de schoolbesturen?
  
• Zal het niet zoals gewoonlijk uitmonden in een middel om de minder assertieven van de samenleving aan te pakken in plaats van diegenen waar deze maatregel voor bedoeld is?
  
• Wordt het in zijn algemeenheid niet eens tijd om de wijk Rotterdam Alexander te bombarderen en bij de wederopbouw geen concepten van Le Corbusier in te zetten?